Kaygı Bozukluğu mu, DEHB mi? - Ankara Çocuk ve Ergen Psikiyatri

Kaygı Bozukluğu mu, DEHB mi? Ankara Çocuk Psikiyatristi Uzm. Dr. Emine Taşyürek

İki Durumun Bir Arada Görülmesi ve Karışan Belirtiler

Bir çocuk derste sık sık dalıyorsa, yönergeleri unutuyorsa veya hata yapmaktan kaçınıyorsa… Bu davranışların nedeni dikkat eksikliği mi yoksa kaygı mı?
Çoğu aile bu ikisini ayırt etmekte zorlanır çünkü DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) ile kaygı bozuklukları belirtiler bakımından kesişir, hatta sıklıkla birlikte görülür.

Ankara’da çocuk ve ergen psikiyatristi olarak çalışan Uzm. Dr. Emine Taşyürek, iki tablonun doğru ayırt edilmesinin çocuğa uygulanacak tedavi planının başarısı açısından kritik olduğunu vurgular.
Bu yazı, DEHB ve kaygı bozukluğunun farklarını, bir arada görüldüklerinde nasıl yönetilmesi gerektiğini bilimsel ve pratik açıdan açıklar.

DEHB ve Kaygı Bozukluğu: Benzer Belirtiler, Farklı Kökenler

Her iki durumda da ortak görülen bazı davranışlar vardır:

Dikkat dağınıklığı
Unutkanlık
Yönergeleri takipte zorlanma
Huzursuzluk veya kıpır kıpırlık
Akademik performansta dalgalanma
Ancak bu davranışların nedenleri farklıdır:

DEHB’de: Dikkati sürdürme ve dürtü kontrol mekanizmaları nörolojik olarak yavaş işler.
Kaygıda: Zihin “ya hata yaparsam?” gibi endişelerle doludur; dikkat dışsal değil, içsel düşüncelere yönelir.

💬 Uzman Notu (Klinik Gözlem):
DEHB’li çocuk genellikle “farkında olmadan” hata yapar; kaygılı çocuk ise “hata yapma korkusuyla” hareket edemez. Bu küçük fark, tanıda büyük önem taşır.

Eş Tanı (Komorbidite): İki Durum Birlikte Görülebilir mi?

Evet. DEHB ve kaygı bozuklukları çoğu zaman bir aradadır.

Araştırmalara göre, DEHB’li çocukların %25–40’ında kaygı bozukluğu da bulunur.
Kaygı bozukluğu olan çocukların yaklaşık %15–20’sinde de dikkat eksikliği belirtileri saptanır.
Bu duruma “komorbidite” denir ve tedavi planı hazırlanırken mutlaka dikkate alınmalıdır.
 
💬 Klinik Gözlem:
Okul ortamında DEHB’li çocuk “ödevini bitirmeden kalkar”, kaygılı çocuk “bitirmek için defalarca kontrol eder.” Bu fark, öğretmen raporlarıyla kolaylıkla ayırt edilebilir.

DEHB Kaygıyı Tetikleyebilir mi?

Evet. Sürekli unutulan ödevler, uyarılar, başarısızlık hissi çocuğun benlik algısını zedeler.
“Yine unuttum.”, “Ben beceremiyorum.” gibi düşünceler zamanla performans kaygısına dönüşür.

Bu durumda çocukta “ikincil kaygı bozukluğu” gelişebilir.
Tedavi edilmemiş DEHB, çocuğun öz güvenini zedeleyerek kaygının derinleşmesine yol açabilir.

Kaygı DEHB’yi Taklit Edebilir mi?

Evet. Aşırı kaygı yaşayan çocuklar da dikkat dağınıklığı gösterebilir.
Zihin sürekli “ya başarısız olursam?” düşüncesiyle meşgul olduğu için dış dünyadaki bilgilere odaklanmakta zorlanır.
Bu durumda dikkat sorunu ikincil bir belirtidir.

Ayırıcı Tanı Nasıl Yapılır? (4 Adımda Değerlendirme)

Gelişim Öyküsü Analizi:
Belirtiler okul öncesinden beri varsa DEHB olasılığı artar. Kaygı genellikle belirli olaylarla (sınav, taşınma, okul değişikliği) tetiklenir.
Davranış Ortamı Değerlendirmesi:
DEHB her ortamda gözlenirken; kaygı, belirli durumlarda (örneğin performans veya sosyal ortamlar) belirginleşir.

Klinik Görüşme ve Gözlem:
Çocuğun düşünce içeriği ve davranış biçimi incelenir. DEHB’de “unutkanlık”, kaygıda “aşırı planlama” ön plandadır.
Psikometrik Testler:
MOXO Dikkat Testi, Çocuk Anksiyete Ölçeği, WISC-IV, Conners Ebeveyn Formu gibi standart testlerle değerlendirme yapılır.

💬 Uzman Notu:
Ankara’daki kliniğimizde, ayırıcı tanı sürecinde hem aile görüşmesi hem de çocukla yapılandırılmış oyun-gözlem oturumları uygulanır. Bu, tanının sadece test skorlarına değil, davranış örüntüsüne dayanmasını sağlar.

Tedavi Yaklaşımı: Hangi Durum Öncelikli Ele Alınmalı?

Eğer kaygı baskınsa, önce kaygı azaltılır; ardından dikkat becerilerine yönelik davranışsal terapi planlanır.
Eğer DEHB baskınsa, ilaç ve davranışsal müdahalelerle dikkat regülasyonu sağlanır; kaygı semptomları ikinci aşamada hedeflenir.
Çoğu durumda her iki alan da eş zamanlı desteklenir.

DEHB ve Kaygı Arasındaki “Duygusal Döngü”

Dikkat dağınıklığı → hata → uyarı → öz güven düşüşü
“Ben yapamıyorum” → kaygı artışı
Kaygı → dikkat dağınıklığı → yeni hata
Bu kısır döngü, çocuğun içsel motivasyonunu azaltır.
Bu yüzden tedavinin amacı sadece belirtileri değil, öz yeterlilik hissini de güçlendirmektir.

Ebeveynler İçin 5 Etkili Destek Adımı 

Etiketlemeyin:
“Dikkatsizsin” veya “çok endişelisin” gibi ifadeler yerine davranışı tanımlayın:
“Bu kısmı dinlerken zorlandın.”
Küçük Başarıları Kutlayın:
Her tamamlanan görevi görünür hâle getirin. Kaygılı çocuk için başarı, somut hale geldiğinde anlam kazanır.
Rutin Oluşturun:
Günlük tekrar eden yapılar, hem DEHB hem kaygıda güven hissi sağlar.
Zamanı Görselleştirin:
Süre takibi hem kontrol duygusu kazandırır hem de kaygıyı azaltır.
Profesyonel Destek Alın:
Erken müdahale, iki bozukluk birbirini tetiklemeden düzen kurmayı kolaylaştırır.

💬 Klinik Gözlem:
Çocuklar, “kendilerini anlaşılmış hissettiklerinde” daha hızlı iyileşir. Tanıdan çok, ilişki biçimi tedaviyi belirler.

İstatistiklerle DEHB ve Kaygı Birlikteliği

DEHB tanısı alan çocukların %30’unda anksiyete bozukluğu da vardır.
Bu gruptaki çocukların okul uyum zorlukları, yalnız DEHB’ye göre %50 daha yüksektir.
Kombine tedavi (psikoeğitim + terapi + gerekirse ilaç) uygulanan çocuklarda akademik başarı %40 artar.
(Kaynak: APA 2022, NIH 2023, Türk Psikiyatri Derneği 2024)
 
Öğretmenler İçin Gözlem Kontrol Listesi

☑ Dikkat dağınıklığı tüm derslerde mi, belirli konularda mı görülüyor?
☑ Hata yapmaktan kaçınıyor mu, yoksa farkında olmadan mı hata yapıyor?
☑ Grup içinde aktif mi yoksa çekingen mi?
☑ Tepkileri orantılı mı, aşırı mı?
☑ Fiziksel huzursuzluk ile endişe belirtileri birlikte mi gözleniyor?

Bu sorular, okul gözlemini klinik değerlendirmeye taşımada yol göstericidir.

Tedavi Yaklaşımında Kullanılan Bilimsel Yöntemler

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT):
Kaygılı düşünceleri tanımayı, odaklanmayı güçlendirmeyi öğretir.
Oyun Terapisi:
Özellikle 5–9 yaş grubunda duygusal farkındalığı artırır.
İlaç Tedavisi:
Uygun vakalarda düşük doz stimülan veya anksiyolitik tedavi planlanabilir.
Ancak her durumda ilaç kararı bireyselleştirilir.

💬 Uzman Notu:
İlaç yalnızca “semptomu bastırmak” için değil, öğrenmeyi kolaylaştırmak için bir araçtır. En iyi sonuç, terapiyle birlikte alınır.

Kaynakça

American Psychiatric Association (2022). DSM-5-TR Diagnostic Criteria: ADHD & Anxiety Disorders.
American Academy of Pediatrics (2023). ADHD and Comorbid Anxiety Guidelines.
NIH (2023). Neurodevelopmental Overlap in ADHD and Anxiety.
Türk Psikiyatri Derneği (2024). Çocukluk Çağı DEHB ve Anksiyete Rehberi.
Child Mind Institute (2022). When ADHD and Anxiety Overlap in Children.