Deprem Sonrası Çocuk Psikolojisi: Oyun Terapisi ve BDT | Ankara
Depremin Çocuklar Üzerindeki Psikolojik Etkileri ve TSSB | Ankara
Ankara’da Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Uzm. Dr. Emine Taşyürek olarak, deprem gibi büyük afetlerin ardından çocuk ve ergenlerde görülen travma, kaygı (deprem anksiyetesi), yas ve Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) belirtilerini bilimsel yöntemlerle değerlendiriyor; oyun terapisi, bilişsel davranışçı terapi (BDT/TF-CBT), EMDR, ebeveyn danışmanlığı ve okul iş birliği ile kişiye özel planlar hazırlıyoruz.
Deprem Travması ve TSSB: Tanımlar ve Ayrımlar
Deprem travması, beklenmedik ve kontrol dışı bir tehdide maruz kalma sonucu gelişen yoğun korku/çaresizlik hissidir. TSSB, bu travmayı takiben en az 1 ay süren ve işlevselliği bozan bir belirti örüntüsüdür. İlk günler/haftalarda görülebilen Akut Stres Tepkisi normal sayılabilir; belirtiler uzar ve yoğunlaşırsa klinik değerlendirme gerekir.
TSSB’nin Belirti Kümeleri (Çocuk ve Ergen)
Yeniden yaşantılama: Kâbuslar, flashback, ani irkilmeler; küçük çocuklarda oyunda depremin tekrarı.
Kaçınma: Depremi hatırlatan yer/kişiler/konulardan uzak durma, konuşmaktan kaçınma.
Aşırı uyarılmışlık (hiperarousal): Uykusuzluk, irritabilite, konsantrasyon güçlüğü, çabuk irkilme.
Negatif biliş ve duygu: Umutsuzluk, suçluluk, yabancılaşma, olumlu duyguları hissedememe.
Not: Deprem anksiyetesi ve TSSB birlikte görülebilir; anksiyete “sürekli olacakmış gibi hissetme”yle, TSSB ise yeniden yaşantılama–kaçınma–aşırı uyarılmışlık döngüsüyle öne çıkar.
Yaşa Göre Tepkiler (0–6, 7–12, Ergenlik)
0–6 yaş: Regresyon (alt ıslatma, parmak emme), ayrılık kaygısı, kabuslar; oyunla depremin canlandırılması.
7–12 yaş: Güvenlik ve ölümle ilgili sorular, somatik yakınmalar (karın ağrısı), dikkat güçlüğü, okul reddi.
Ergenlik: Sosyal çekilme, gelecek kaygısı, irritabilite, riskli davranışlar; kimlik ve anlam arayışı.
Ne Zaman Yardım Almalı? (Kırmızı Bayraklar)
Belirtiler 4+ hafta sürüyorsa ya da şiddetli işlev kaybı (okul/sosyal yaşam) varsa,
Kaçınma ve panik ataklar geliştiyse,
Uyku/iştah ciddi bozulduysa, kendine zarar düşünceleri/yoğun umutsuzluk varsa,
Travmatik yas belirtileri ağırsa (yakın kaybı).
Depremin Çocuk Üzerindeki Psikolojik Etkileri: Değerlendirme, Tanı ve Klinik Süreç
Ayrıntılı öykü ve tetikleyiciler: Deprem deneyimi, sonrası rutinler, kaçınma alanları.
Gözlem ve yapılandırılmış görüşme: Yeniden yaşantılama, kaçınma, hiperarousal, duygu/biliş değişiklikleri.
Yaşa uygun tarama ölçekleri ve ebeveyn/öğretmen formları ile nesnel izlem.
Eş tanılar: Anksiyete bozuklukları, depresyon, DEHB, uyku bozuklukları, travmatik yas.
Risk ve koruyucu faktörler: Önceki travmalar, aile içi kaynaklar, sosyal destek, okul iklimi.
Tedavi ve Terapi Yaklaşımları
Terapi, çocuğun/ergenin yaşı, belirtilerin şiddeti, eş tanılar ve aile/okul koşullarına göre kişiselleştirilir.
1) Stabilizasyon ve Psiko-Eğitim
Güvenlik ve rutinlerin hızla yeniden kurulması (uyku, beslenme, okul).
Medya maruziyetinin sınırlandırılması; haberleri kısa ve birlikte takip etme.
Psiko-eğitim: TSSB belirtilerinin normal tepkiler olduğunu açıklama; beden–zihin tepkilerini anlama.
2) Oyun Terapisi (Küçük Yaşlarda Temel Araç)
Oyun, travmayı anlamlandırma ve yeniden hikâyeleştirmenin doğal yoludur.
Kum tepsisi, kukla, resim/hikâye kartları ile duygu düzenleme ve kontrol duygusu güçlendirilir.
Ebeveyn oturumları ile evde oyun temelli maruziyet ve pekiştirme planlanır.
3) BDT ve TF-CBT (Kanıta Dayalı Yaklaşım)
Düşünce–duygu–davranış modeli ile felaketleştirme ve kaçınma döngüsünü kırma.
Kademeli maruziyet (imgesel/gerçek); güvenli ortamda depreme dair uyaranlarla kontrollü yüzleşme.
Gevşeme–nefes–topraklama teknikleri (5-4-3-2-1, kas gevşetme).
4) EMDR (Çocuk ve Ergenlere Uyarlanmış)
Travmatik anıların duyarsızlaştırılması ve yeniden işlenmesi için yapılandırılmış protokoller.
Seanslar, çocuğun yaşına ve toleransına göre kısa, basamaklı ilerler; evde stabilizasyon egzersizleriyle desteklenir.
5) Ebeveyn Danışmanlığı ve Aile Çalışmaları
Kaçınmayı ödüllendirmeyen, cesareti pekiştiren dil ve tutum.
“Korkma!” yerine: “Korkman normal, birlikte güçleneceğiz.”
Evde küçük, ölçülebilir hedefler (okula kısa süreli dönüş, arkadaşla kısa buluşma vb.).
6) Okul İş Birliği
Sınav/sunum gibi tetikleyicilerde kademeli maruziyet, ek süre ve küçük grup seçenekleri.
Rehberlik servisiyle damgalamayı azaltıcı bilgilendirme ve takip.
7) İlaç Tedavisi
Çocuk ve ergenlerde ilk basamak genellikle psikoterapidir.
Şiddetli TSSB veya belirgin eş tanılarda ilaç kişiye özel değerlendirilir ve gerekirse eklenir.
