DEHB ve Dijital Bağımlılık İlişkisi, Ankara Çocuk Psikiyatrisi

Ekran Süresi ve DEHB

Dijital Dürtüselliği Yönetme Rehberi ve Sağlıklı Teknoloji Kullanımı Kuralları

Tabletler, telefonlar, bilgisayar oyunları… Çocukların dijital dünyayla teması her zamankinden daha erken yaşta başlıyor.
Ancak DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) tanılı çocuklarda ekran süresi, yalnızca dikkat dağınıklığını değil, dürtü kontrolünü de doğrudan etkileyebiliyor.

Ankara’da çocuk ve ergen psikiyatristi olarak çalışan Uzm. Dr. Emine Taşyürek, dijital ortamların beyin kimyasını nasıl etkilediğini şöyle özetliyor:

💬 Uzman Notu:
“DEHB’li çocuklar ekrandan kopmakta değil, ekrana tutunmakta zorlanır. Çünkü hızlı uyarıcı geçişleri beyne sürekli dopamin akışı sağlar. Gerçek hayat bu kadar hızlı değildir.”

Dijital Dürtüsellik Nedir?

Dijital dürtüsellik, çocuğun ekran karşısında bekleyememesi, hızlı geçiş yapma isteği ve sürekli yenilik arayışı ile tanımlanır.
YouTube videoları, oyun geçişleri veya kısa videolar bu davranış döngüsünü sürekli besler.

Bu durum, beynin ödül sistemini (dopamin döngüsünü) bozarak dikkat ve sabır gelişimini olumsuz etkiler.

💬 Klinik Gözlem:
“Birçok aile çocuğun ‘tablet elindeyken sakinleştiğini’ söyler. Oysa bu, geçici bir uyarı doygunluğudur. Ekran kalktığında beyindeki dopamin ani düşer ve çocuk daha gergin hale gelir.”

 İstatistiklerle Gerçek Durum

Günde 3 saatten fazla ekran süresi olan çocuklarda DEHB semptomlarının 2,5 kat arttığı saptanmıştır.
2024 verilerine göre Türkiye’de 6-12 yaş grubu çocukların günlük ortalama ekran süresi 4 saat 40 dakika.
Ekran süresi 1-2 saatle sınırlandırıldığında davranışsal kriz oranı %35 azalıyor.
(Kaynak: NIH 2023, WHO 2024, TÜBİTAK Çocuk Davranış Araştırması)
 
Neden Özellikle DEHB’li Çocuklar Risk Altında?

Beyin dopamin reseptörleri anında uyarana aşırı duyarlıdır.
Gerçek hayatta dopamin artışı zaman alırken, ekranda milisaniyelik geri bildirim alınır (puan, ses, renk).
Bu hızlı sistem, çocukta bekleme becerisinin gelişmesini engeller.
Sonuçta çocuk, “sıkılmaya tahammül edemeyen” bir yapıya bürünür.
 
Sağlıklı Teknoloji Kullanımı İçin 5 Adım 

1️⃣ Günlük Süreyi Belirleyin

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) önerisi:

2-5 yaş: maksimum 1 saat
6-12 yaş: günde en fazla 2 saat
Zaman sınırı net, öngörülebilir ve sabit olmalıdır.
2️⃣ “Ekran Sözleşmesi” Oluşturun

Aileyle birlikte yazılı kurallar belirleyin:

Ekran süresi → 1 saat
Yeri → salon (gizli kullanım yok)
Zamanı → ödev bitince
İhlalde → ertesi gün süre yarıya iner
3️⃣ Ekran Yerine Alternatif Rutinler Koyun

Ekran yasaklandığında yerine başka etkinlik koymazsanız çocuk boşluğu dopamin açlığıyla doldurur.
Öneriler: masa oyunları, sanat etkinlikleri, dış oyun, aile sohbetleri.

4️⃣ “Dijital Detoks Günleri” Planlayın

Haftada 1 gün “ekransız akşam” belirleyin.
Başta dirençle karşılaşılabilir ama birkaç hafta içinde doğal hale gelir.

5️⃣ Uyumadan Önce Ekran Yasak

Mavi ışık uyku hormonunu %40 oranında azaltır.
Yatmadan en az 1 saat önce ekranlar tamamen kapatılmalıdır.

💬 Uzman Notu:
“Çocuğun uyumadan önceki son bir saati, zihinsel olarak günün toparlandığı en değerli zamandır. Bu zamanı dijital değil, duygusal temasla doldurmak gerekir.”

Ebeveynler İçin Kontrol Listesi

☑ Çocuğumun günlük ekran süresini gerçekten ölçüyor muyum?
☑ Yemek, ödev, uyku öncesinde ekran kullanımı var mı?
☑ Ekran yerine alternatif etkinlik planladım mı?
☑ Kendi ekran süremi çocuğuma örnek olacak şekilde sınırlıyor muyum?
☑ Hafta içi-hafta sonu ekran dengesini koruyabiliyor muyum?

 
Ekran Bağımlılığına Giden Uyarı İşaretleri

🚨 Süre dolduğunda yoğun öfke veya ağlama
🚨 Sosyal oyunlara ilgisizlik
🚨 Göz temasında azalma
🚨 Uykusuzluk, geç yatma
🚨 Tek konulu konuşmalar (oyun, video, YouTuber vb.)

💬 Klinik Gözlem:
“Ekran kısıtlamasında en büyük zorluk, çocuk değil ebeveyn kararsızlığıdır. Tutarlılık sağlanmadığında çocuk sistemin açıklarını hemen bulur.”

Teknoloji Kullanımını Düzenlemede Okulun Rolü

Sınıfta ekran dışı oyunlar teşvik edilmeli.
“Dijital ara verme” saatleri planlanmalı.
Ödevler aşırı ekran temelli olmamalı.
Öğretmen-veli iletişimi ekran sözleşmesini desteklemeli.
 
Dijital Dürtüselliği Yönetmek İçin Bilimsel Teknikler

Zamanlayıcı uygulamaları: Forest, Focus Kids
Ekran kilitleme araçları: Family Link, Screen Time
Pozitif pekiştirme: “Ekranı kapatınca birlikte oyun zamanı.”
Farkındalık egzersizleri: Derin nefes, düşün-dur-yap teknikleri
 
Dijital Dünyada Dengeli Yaşam İçin 5 Kural

Ekran hedef değil, araçtır.
İçerik seçimi süre kadar önemlidir.
Aile sofrası ekransız olmalıdır.
Uykudan önce 1 saat ekransız zaman.
Ebeveyn davranışı en güçlü örnektir.
 
İstatistiklerle Dijital Düzenleme Başarısı

Haftalık “detoks günü” uygulayan ailelerde öfke krizi oranı %42 azalmıştır.
Ekran süresi 2 saat altına çekilen çocuklarda uykuya geçiş süresi %30 kısalmıştır.
Aile ile birlikte dijital sözleşme imzalayan çocukların dikkat süresi %25 artmıştır.
(Kaynak: WHO 2024, NIH 2023, Türk Psikiyatri Derneği 2024)

Kaynakça

World Health Organization (2024). Digital Screen Time Guidelines for Children.
NIH (2023). Technology and ADHD – Neurobehavioral Impact.
American Academy of Pediatrics (2023). Media Use in Children and Adolescents.
Türk Psikiyatri Derneği (2024). Dijital Davranış ve DEHB Rehberi.
Child Mind Institute (2023). Digital Impulsivity in ADHD.