MOXO, Stroop ve NEPSY-II ile Dikkat Değerlendirmesi I Ankara
Çocuk ve Ergen Psikiyatrisinde Kapsamlı Nöropsikolojik Değerlendirme: Beynin Haritasını Çıkarmak
Sevgili Ebeveynler,
Çocuğunuzun akademik hayatında, sosyal ilişkilerinde ya da günlük aktivitelerinde beklenmedik zorluklar yaşadığını gözlemliyor musunuz? Derslere odaklanmakta güçlük çekmesi, okuduğunu anlamakta ya da ifade etmekte yaşadığı sıkıntılar, dürtüsel davranışları veya öğrenme süreçlerinde akranlarına göre farklılık göstermesi sizi endişelendiriyor olabilir. Bu tür durumlarda, yaşanan zorlukların karakter temelli değil, nörolojik temelli olabileceğini anlamak ilk ve en önemli adımdır. Ankara’da Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Uzman Dr. Emine Taşyürek olarak, amacım; bu zorlukların altında yatan nedenleri, bilimsel ve objektif yöntemlerle ortaya koyarak, çocuğunuzun güçlü yönlerini keşfetmek ve gelişimini destekleyecek kişiselleştirilmiş bir yol haritası oluşturmaktır. İşte bu noktada devreye giren en güçlü araçlarımızdan biri de Nöropsikolojik Test Bataryaları’dır.
Nöropsikolojik değerlendirme, beynin işlevlerini bir bütün olarak ele alan, bilişsel süreçlerin haritasını çıkaran kapsamlı bir yaklaşımdır. Tıpkı bir check-up’ta kalp grafisi (EKG) veya kan tahlillerinin organlarımızın işleyişi hakkında bilgi vermesi gibi, bu testler de beynin dikkat, hafıza, algı, yürütücü işlevler ve görsel-motor beceriler gibi farklı alanlarının nasıl çalıştığına dair nesnel, ölçülebilir ve kantitatif veriler sunar. Bu veriler, yalnızca bir tanı koymak için değil, aynı zamanda çocuğun bireysel potansiyelini en üst düzeye çıkaracak eğitsel ve terapötik müdahaleleri planlamak için de eşsiz bir rehberlik sağlar.
Dr. Emine Taşyürek kliniğinde, her biri farklı bir bilişsel işlevi ölçmek üzere tasarlanmış, dünyaca kabul görmüş güncel testlerle kapsamlı bir değerlendirme paketi sunulmaktadır. İşte bu değerlendirme sürecinde kullandığımız başlıca testler ve her birinin önemi:
1. MOXO Dikkat Testi: Gerçek Hayat Simülasyonu
MOXO, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) değerlendirmesinde çığır açan, bilgisayar tabanlı bir sürekli performans testidir. Onu benzersiz kılan şey, dikkati ölçmenin yanı sıra dürtüsellik ve hiperaktiviteyi de ayrı ayrı değerlendirmesi ve bunu yaparken gerçek dünyadaki dikkat dağıtıcı unsurları test ortamına dahil etmesidir.
· Nasıl Çalışır? Çocuğun ekranda beliren hedef uyaranlara belirli bir tepki vermesi istenir. Test sırasında görsel (yanıp sönen ışıklar) ve işitsel (aniden çıkan sesler) dikkat dağıtıcılar devreye girer.
· Ne Ölçer?
· Dikkat: Temel odaklanma becerisini.
· Zamanlama: Uyaranları doğru zaman aralığında değerlendirme yeteneğini.
· Dürtüsellik: Uygun olmayan uyaranlara verilen yanlış tepkileri.
· Hiperaktivite: Uyaran olmadan verilen gereksiz tepkileri (fidgeting).
· Neden Önemli? MOXO, çocuğun sadece steril bir laboratuvar ortamında değil, okul sırasında veya evde olduğu gibi, dikkat dağıtıcıların olduğu gerçek yaşam koşullarında nasıl performans gösterdiğine dair çok daha gerçekçi ve dinamik bir veri sunar. Bu da müdahale planınızı şekillendirirken son derece değerli bilgiler sağlar.
2. Conners Sürekli Performans Testi 3 (CPT-3): Dikkatin Nesnel Ölçütü
CPT-3, dikkat performansını ve impuls kontrolünü değerlendirmek için kullanılan altın standart testlerden biridir. Yaklaşık 14 dakika süren bu test, bireyin sürekli ve yoğun dikkatini sürdürme becerisini detaylı bir şekilde analiz eder.
· Nasıl Çalışır? Ekranda harfler hızlı bir şekilde gösterilir. Bireyden, belirli bir harf (örn. ‘X’) dışındaki tüm harflere basması veya ‘X’ harfi sadece belirli bir harften sonra geldiğinde tepki vermemesi gibi değişen kurallara uyması istenir.
· Ne Ölçer?
· Dikkat Eksikliği Belirtileri: Kaçırılan hedefler (omisyon hataları).
· Dürtüsellik Belirtileri: Yanlış uyaranlara verilen tepkiler (komisyon hataları).
· Tutarlılık: Tepki zamanlarının performans boyunca ne kadar tutarlı olduğu.
· Neden Önemli? CPT-3, DEHB tanısını desteklemede oldukça güçlü bir objektif veri sağlar. Ayrıca, dikkatteki dalgalanmaları, yorgunluk etkisini ve tepki inhibisyonundaki zayıflıkları net bir şekilde ortaya koyarak, sorunun kaynağını anlamamıza yardımcı olur.
3. Stroop Testi TBAG Formu: Bilişsel Esneklik ve Baskınlık
Stroop Testi, klasik bir nöropsikolojik değerlendirme aracıdır. “Bilişsel çelişki”yi ölçerek, beynin yürütücü işlevlerinden biri olan bilişsel esneklik ve tepki inhibisyonu hakkında derin bilgiler verir.
· Nasıl Çalışır? Testte, bir rengin ismi (örneğin “MAVİ”) farklı bir renkte (örneğin kırmızı) yazılmış olarak gösterilir. Bireyden, kelimenin anlamını değil, yazıldığı rengi söylemesi istenir. Bu, otomatik okuma tepkisini inhibe etmeyi (durdurmayı) gerektirir.
· Ne Ölçer?
· Tepki Inhibisyonu: Otomatik ve baskın bir tepkiyi (okuma) bastırma ve uygun olanı (renk söyleme) seçebilme yeteneği.
· Bilişsel Esneklik: Zihinsel olarak kurallar arasında geçiş yapabilme hızı ve becerisi.
· Dikkat Seçicilik: İlgili uyarana odaklanıp, ilgisizi görmezden gelme kapasitesi.
· Neden Önemli? Stroop testi, frontal lob işlevlerinin hassas bir göstergesidir. DEHB, obsesif-kompulsif bozukluk, depresyon ve öğrenme güçlüklerinde sıklıkla bozulan bu yürütücü işlevleri değerlendirerek, tanıya ve güçlü alanların belirlenmesine katkıda bulunur.
4. Bender Gestalt Görsel Motor Algı Testi: Görsel ve Motor Entegrasyon
Bender Gestalt, çocuğun görsel algısı ile motor (hareket) becerileri arasındaki entegrasyonu değerlendiren, projektif bir algı testidir. Özellikle okul öncesi ve ilkokul dönemindeki çocuklar için değerli bilgiler sunar.
· Nasıl Çalışır? Çocuğa, üzerinde belirli geometrik şekiller olan 9 kart sırasıyla gösterilir ve bu şekilleri bir kağıda çizmesi istenir.
· Ne Ölçer?
· Görsel Algı: Şekilleri doğru bir şekilde algılama ve yorumlama.
· Motor Koordinasyon: El-göz koordinasyonu ve ince motor beceriler.
· Mekansal İlişkiler: Şekillerin birbiriyle olan ilişkisini ve oranlarını doğru kopyalayabilme.
· Gelişimsel Olgunluk: Çizimlerdeki hatalar, yaşa uygun olmayan bir gelişimsel geriliği işaret edebilir.
· Neden Önemli? Öğrenmenin büyük bir kısmı görsel yollarla gerçekleşir. Tahtadaki yazıyı deftere geçirememe, harfleri ters yazma (b-d karıştırma), çizimlerde orantısızlık gibi sorunların altında yatan görsel-motor entegrasyon problemlerini tespit etmek, okul başarısı için kritik öneme sahiptir.
5. NEPSY-II: Nöropsikolojik Değerlendirme
NEPSY-II, 3 ila 16 yaş arası çocuk ve ergenler için geliştirilmiş, kapsamlı ve esnek bir nöropsikolojik değerlendirme bataryasıdır. Tek bir test olmayıp, beynin farklı işlevlerini ölçen bir dizi alt testten oluşur. Sorunun kaynağını tam olarak lokalize etmek için en detaylı bilgiyi sağlayan araçtır.
· Nasıl Çalışır? Çocuğun ihtiyacına göre, beş ana alandan seçilmiş alt testler uygulanır. Bu alanlar:
· Dikkat ve Yürütücü İşlevler: Planlama, organizasyon, inhibisyon, zihinsel esneklik.
· Dil: Fonolojik işlemleme, kelime dağarcığı, otomatik isimlendirme hızı.
· Bellek ve Öğrenme: Sözel ve görsel bellek, nörolojik öğrenme süreçleri.
· Görsel-Mekansal İşlemleme: Puzzle çözme, geometrik desenleri kopyalama.
· Sosyal Algı: Duygu ifadelerini tanıma, sosyal ipuçlarını anlama.
· Neden Önemli? NEPSY-II, sadece “dikkat eksik” gibi genel bir tablo çizmekle kalmaz, “dilin fonolojik işlemleme becerisinde zayıflık” veya “görsel bellek alanında güçlü, ancak yürütücü işlevlerde zorlanma” gibi çok spesifik ve detaylı bir profil çıkarır. Bu da, eğitsel müdahalelerin (özel öğrenme güçlüğü eğitimi, dil terapisi, ergoterapi gibi) tam olarak nereye odaklanması gerektiğini gösterir.
Sonuç: Veriler Işığında Güçlü Bir Gelecek Tasarlamak
Uzm. Dr. Emine Taşyürek olarak Ankara’daki kliniğimde yürüttüğüm bu kapsamlı nöropsikolojik değerlendirme süreci, bir “etiketleme” veya “tanı koyma” çalışması değildir. Asıl amacım; çocuğunuzun benzersiz zihinsel profilini ortaya çıkarmak, onun nörolojik güçlü yönlerini kutlamak ve zorlandığı alanlara yönelik hedefe yönelik, kişiselleştirilmiş bir müdahale planı oluşturmaktır.
Bu testlerden elde edilen nesnel veriler, aile, okul ve terapist arasındaki iş birliğini güçlendirir. Çocuğun davranışlarının ardında yatan nörolojik nedenleri anlamak, ebeveynlerin suçluluk ve endişe duygularını azaltır ve çocuğa daha anlayışlı, destekleyici bir yaklaşım geliştirmelerine olanak tanır. Okul ile paylaşılacak bu detaylı rapor, çocuğun sınıf içinde ihtiyaç duyduğu akademik ve davranışsal desteklerin (sınav süresi uzatımı, farklı öğretim yöntemleri, davranış planları gibi) hayata geçirilmesi için güçlü bir dayanak oluşturur.
Unutmayın, her çocuk öğrenir, ancak her çocuğun öğrenme yolu farklıdır. Nöropsikolojik değerlendirme, bu kişisel yolu aydınlatan en güçlü fenerdir. Amacımız, çocuğunuzun bu yolculukta kendi potansiyelini gerçekleştirmesine ve kendine güvenen, mutlu bir birey olarak yetişmesine rehberlik etmektir.
Uzm. Dr. Emine Taşyürek Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Ankara
