DEHB'li Çocuklar İçin Görev ve Ödev Yönetimi - Ankara Çocuk Psikiyatrisi

🎒 DEHB’li Çocuklar İçin Görev ve Ödev Yönetimi: Gecikme ve Unutkanlıkla Başa Çıkma Taktikleri - Ankara Çocuk Psikiyatristi

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), yalnızca dikkat süresini değil; planlama, zamanı yönetme ve görevi tamamlayabilme becerilerini de etkileyen bir nörogelişimsel bozukluktur.
Özellikle okul döneminde, “ödev yapmıyor”, “başladığı işi bitiremiyor”, “defterini unutuyor” gibi şikâyetler ailelerin en sık dile getirdiği sorunlardandır.

Ankara’da çocuk ve ergen psikiyatristi olarak çalışan Uzm. Dr. Emine Taşyürek, bu durumların tembelliğin değil, yürütücü işlev zorluklarının sonucu olduğunu vurgular. Bu yazı, DEHB’li çocukların ev ödevleri ve sorumluluklarını yönetirken karşılaştıkları güçlükleri anlamak ve çözüm yollarını öğrenmek için kapsamlı bir rehberdir.

DEHB’de Görev ve Ödev Yönetimi Neden Zorlayıcıdır?

Yürütücü işlevler; beynin “komuta merkezi” gibidir. Planlama, organize olma, zamanı yönetme ve görevi başlatma bu sistemin parçalarıdır.
DEHB’li çocuklarda bu alanlarda yavaşlama veya dağınık çalışma paterni gözlenir.

💬 Uzman Notu (Klinik Gözlem):
Aileler genellikle “yapmak istemiyor” der; oysa DEHB’li çocuk “nasıl başlayacağını bilemez”. Göreve başlamak için gerekli motivasyonun oluşması bazen çevresel ipuçlarına, bazen de anlık ödüllere bağlıdır.

 
Belirtiler: Görev ve Ödev Yönetiminde DEHB’nin Tipik Görünümleri

Ödev çantasını veya malzemelerini sık sık unutma
Ödeve başlamakta uzun süre gecikme
Başladığı ödevi tamamlayamama
Yönergeleri karıştırma veya yanlış sırayla uygulama
Görevi tamamlasa bile teslim etmeyi unutma
“Zamanın geçtiğini fark etmeme” hissi
Bu davranışlar ebeveynlerin sabrını zorlayabilir; ancak unutulmamalıdır ki, bu bir motivasyon değil, düzenleme bozukluğudur.

İstatistiklerle DEHB ve Akademik Zorluklar

DEHB’li çocukların %60’ı ev ödeviyle ilgili kronik sorun yaşar.
Bu çocukların %45’inde ödevlerini zamanında teslim etmeme eğilimi görülür.
Aile desteği ve yapılandırılmış ortam sağlandığında, akademik başarı oranı %35’e kadar artar.
(Kaynak: AAP 2023, Barkley 2022)
 
Görev Yönetimini Destekleyen 5 Bilimsel Strateji

1. Görsel Planlama Araçları Kullanın

Renkli görev çizelgeleri, haftalık plan panoları veya sticker’lar, soyut kavramları somut hâle getirir.
Örneğin:

Kırmızı: “Okul ödevi”
Mavi: “Oyun zamanı”
Yeşil: “Dinlenme”
💬 Uzman Notu:
Görsel planlar çocuğa “sorumluluğunu hatırlatma” değil, “başlama sinyali verme” işlevi görür. Özellikle 7–10 yaş aralığında, görev başlatma becerisi bu ipuçlarıyla belirgin şekilde artar.

 
2. Görevleri Parçalara Ayırın

DEHB’li bir çocuk için “Ödevini yap” demek, beynine dev bir dosya atmak gibidir. Bunun yerine:

“Önce defterini çıkar.”
“Şimdi ilk iki soruyu yap.”
“Bitince bana göster.”
şeklinde mikro-adımlar kullanılmalıdır.
Neden etkili?
Çünkü her tamamlanan küçük görev, beyinde dopamin salınımını artırır ve motivasyonu canlı tutar.

 
3. Zaman Yönetimi Görselleştirilmelidir

Zaman, DEHB’li çocuklar için soyut bir kavramdır.

Görsel zamanlayıcılar, kum saati ya da renk değişen saat uygulamaları kullanılabilir.
“10 dakika kaldı” gibi soyut uyarılar yerine, renkle azalan süre göstergesi tercih edilmelidir.
💬 Klinik Gözlem:
Çocuklar zamanı “hissetmez”, “görürse” algılar. Bu nedenle, zaman yönetimi eğitimlerinde somut araçlar en yüksek başarıyı sağlar.

 
4. Pekiştirme Sistemi Kurun (Cezasız Disiplin)

DEHB’de cezalar genellikle işe yaramaz, çünkü davranışın nedeni iradesizlik değil, düzenleme güçlüğüdür.
Bunun yerine “çaba farkındalığı” ön planda olmalıdır.

Anında geri bildirim verin: “Bitirdin, harika!”
Küçük ödül sistemleri: Sticker, puan panosu, günlük takdir
Haftalık ilerleme tablosu: Görsel biçimde gelişimi gösterir.
 
5. Ekran Süresiyle Ödev Arasında Denge Kurun

Ekran sonrası ödev yapmak, dopamin dengesini bozarak odaklanmayı daha da güçleştirir.
Bu nedenle:

Ödevden önce 20–30 dakikalık dinlenme süresi,
Sonrasında ekran ödülü (örneğin 15 dakika çizgi film)
şeklinde net kurallar oluşturulmalıdır.
 
DEHB’li Çocuğunuzla Ödev Sürecini Yönetmenin 5 Adımı

Hazırlık Alanı Oluşturun: Sessiz, sade, dikkat dağıtıcı objelerden arındırılmış bir masa seçin.
Görevleri Bölün: “Bugün sadece matematik soruları” gibi küçük hedefler belirleyin.
Zamanlayıcı Kullanın: 15–20 dakikalık görev aralıkları oluşturun (Pomodoro yöntemi).
Kısa Molalar Verin: 5 dakikalık hareket molaları odaklanmayı artırır.
Anında Pekiştirin: Başarıyı ertelemeyin, o anda takdir edin.

💬 Uzman Notu:
“Süreklilik” ödülden daha değerlidir. DEHB’de beyin, rutinleşmiş yapıları otomatik olarak pekiştirir.

 
Ebeveynler İçin Kontrol Listesi

✅ Günlük görev tablosu duvarda görünür mü?
✅ Ödev zamanı her gün aynı saatte mi başlıyor?
✅ Ekran süresi ödevden sonra mı veriliyor?
✅ Çocuğun dikkat süresi göz önüne alınarak ara veriliyor mu?
✅ Başarıdan çok çaba takdir ediliyor mu?

Bu kontrol listesi, ailelerin ödev saatini bir “çatışma alanı” olmaktan çıkarıp yapılandırılmış bir rutine dönüştürmesine yardımcı olur.

Okul İş Birliği: Öğretmenle Ortak Strateji

Okul, DEHB yönetiminin ikinci ayağıdır. Öğretmenle kurulacak düzenli iletişim, tutarlılığı sağlar:

Haftalık “görev izleme formu” paylaşımı
Eksik ödevlerin ebeveyn bilgilendirmesi
Başarıların okulda da sözlü olarak pekiştirilmesi
💬 Uzman Notu:
Aile-öğretmen-uzman iş birliği olduğunda, DEHB’li çocukların ödev tamamlama oranı %60’tan %85’e kadar çıkar.

 
Motivasyonu Artıran Küçük Psikolojik Taktikler

“Başarabilir misin?” yerine “Başlayalım mı?” sorusu, kaygıyı azaltır.
Görev sonrası fiziksel ödül yerine duygusal ödül (“Seninle gurur duyuyorum.”) daha uzun etkilidir.
“Sadece bir adım” stratejisi (örneğin “defteri aç, devamı gelir”) harekete geçmeyi kolaylaştırır.
 
Duygusal Boyut: Ödev Krizleri ve Aile İletişimi

Ev ödevi süreci, DEHB’li çocuklarda sıklıkla ağlama, direnme veya öfke krizleriyle sonuçlanabilir.
Bu durumda:

Duygusal tepkiyi davranıştan ayırın.
“Yapmamak” değil, “başlayamamak” olduğunu hatırlayın.
Çocuğunuzun davranışına değil, duygusuna yanıt verin:
“Zorlanıyorsun biliyorum, birlikte başlayalım.”

💬 Klinik Gözlem:
Empatik yaklaşım, çocuğun “başarısız” değil “desteklenen” hissetmesini sağlar. Bu da tedaviye uyumu güçlendirir.

 
Teknoloji Desteği: Dijital Araçlar Yardımcı Olabilir

Bazı uygulamalar DEHB’li çocukların görev yönetimini kolaylaştırır:

Forest: Görev süresince odaklanma takibi
Todo Kids: Çocuk dostu görev planlayıcı
Time Timer: Görsel zaman yönetimi
Bu araçlar, görev sorumluluğunu eğlenceli hâle getirir.

Kaynakça

American Academy of Pediatrics (2023). ADHD and Homework Management Guidelines.
Barkley, R. (2022). Executive Functioning and Self-Regulation in Children with ADHD.
NIH (2023). Cognitive Behavioral Interventions for ADHD.
Türk Psikiyatri Derneği (2024). Çocuk ve Ergen DEHB İzlem Rehberi.
Child Mind Institute (2022). Homework Struggles in ADHD.