Erken Çocuklukta (3-5 Yaş) Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite (DEHB) Belirtileri, Ankara

🧠 Erken Çocuklukta (3–5 Yaş) DEHB Belirtileri: Normal mi, Bozukluk mu?

3–5 yaş dönemi, çocukların dünyayı keşfetmeye başladığı; enerjinin, merakın ve hareketliliğin yoğun olduğu bir gelişim evresidir. Ancak bu dönemde bazı çocuklarda dikkat süresinin kısalığı, dürtüsellik ve kontrol zorlukları, ebeveynlerin aklına sıkça şu soruyu getirir:
“Bu davranışlar yaşa göre normal mi, yoksa dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun erken işaretleri mi?”

Uzm. Dr. Emine Taşyürek, Ankara’da çocuk ve ergen psikiyatristi olarak sürdürdüğü klinik gözlemlerinde, erken tanının çocuğun gelecekteki akademik ve sosyal uyumunu belirgin biçimde iyileştirdiğini vurgular. Bu yazı, 3–5 yaş döneminde görülen DEHB belirtilerini tanımak ve normal gelişimle ayırmak isteyen ailelere bilimsel, aynı zamanda pratik bir rehber sunar.

Erken Çocuklukta Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?

DEHB, beynin dikkat, planlama, dürtü kontrolü ve motivasyon merkezlerinin işleyişinde farklılık gösteren nörogelişimsel bir durumdur. Genellikle okul çağı döneminde fark edilse de, erken çocuklukta (özellikle 3–5 yaş arası) belirti vermeye başlayabilir.
Bu belirtiler, çoğu zaman “yaramazlık”, “inatçılık” ya da “sabırsızlık” olarak yorumlanır; ancak aslında nörolojik temelli bir düzenleme güçlüğünü yansıtabilir.

DEHB Görülme Sıklığı ve Cinsiyet Farklılıkları

Güncel araştırmalara göre:

3–5 yaş arası çocuklarda DEHB görülme oranı %2–6 arasında değişmektedir.
Erkek çocuklarda tanı alma oranı kızlara göre yaklaşık 3 kat fazladır.

Türkiye’de yapılan sınırlı çalışmalarda, erken çocuklukta DEHB belirtilerinin %40’ı okul öncesi dönemde fark edilmeden geçmektedir.

Bu oranlar, erken farkındalığın ve profesyonel değerlendirme sürecinin ne kadar kritik olduğunu göstermektedir.

DEHB Belirtileri: 3–5 Yaş Döneminde Dikkat Edilmesi Gereken İşaretler

1. Dikkat Eksikliği

Bir etkinliği tamamlamakta zorlanma
Oyuncaklarla kısa süreli ilgilenme
Başladığı etkinliği hemen bırakma
Dinliyormuş gibi görünmesine rağmen yönergeyi takip edememe

2. Hiperaktivite

Sürekli koşma, tırmanma, konuşma
Sessiz oyunlarda zorlanma
Masada, sırada ya da yemek sırasında oturamama
Uykuya geçişte aşırı direnç

3. Dürtüsellik

Başkalarının sözünü kesme
Oyunlarda sırasını bekleyememe
Düşünmeden hareket etme (örneğin aniden yola atlama)
Küçük risklerin farkına varamama

💬 Uzman Notu:
DEHB tanısı konulabilmesi için bu davranışların sadece evde değil; okul, park, sosyal ortamlarda da gözlenmesi gerekir. Belirtiler sadece bir ortamla sınırlıysa, genellikle çevresel veya gelişimsel bir faktör söz konusudur.

DEHB Belirtilerini Artıran Faktörler

Yetersiz uyku: 3–5 yaşta 10–12 saatten az uyku davranış sorunlarını tetikler.
Düzensiz beslenme: Kan şekeri dalgalanmaları dikkat dağınıklığını artırır.
Ekran süresi: Günde 2 saatten fazla ekran maruziyeti, dürtüselliği artırabilir.
Aşırı uyarıcı ortamlar: Gürültü, kalabalık ve plansız oyun düzeni semptomları kötüleştirir.
 
Nasıl Ayırt Edilir?

Erken Çocuklukta DEHB Değerlendirmesi 4 Adımda

Davranış Gözlemi: Ebeveyn, öğretmen ve uzman üçgeninde tutarlı gözlem yapılır.
Gelişimsel Değerlendirme: Zeka, dil, motor ve sosyal beceriler incelenir.

Klinik Görüşme: Çocuğun davranış örüntüsü, süresi ve ortam farkları değerlendirilir.

Standart Testler: MOXO Dikkat Testi, Conners Ebeveyn Formu veya Öğretmen Değerlendirmeleri kullanılır.

💬 Uzman Notu:
Ankara’daki kliniğimizde erken yaş DEHB değerlendirmesinde oyun temelli gözlem ve aile görüşmeleri birlikte yürütülür. Bu süreç çocuğun kendini baskı altında hissetmeden değerlendirilmesini sağlar.

Erken Tanının Önemi

Erken tanı ve müdahale, yalnızca dikkat becerilerini değil; özgüven, akademik motivasyon ve sosyal ilişkileri de olumlu etkiler.

Araştırmalar, erken destek alan çocukların ilkokulda davranış problemleri yaşama oranının %50 daha az olduğunu göstermektedir.

Erken çocuklukta fark edilen belirtiler doğru yönlendirilirse, beyin gelişimi döneminde yapılan müdahalelerle dikkat ve dürtü kontrolünde kalıcı iyileşmeler sağlanabilir.

Evde Uygulanabilecek Basit Destek Adımları

DEHB’li Çocuğunuzla Günlük Rutini Kurmanın 4 Adımı

Kısa ve net yönergeler verin: “Oyuncakları topla” yerine “Lego’ları kutuya koy.”

Zamanı görselleştirin: Kum saati veya görsel zamanlayıcı kullanın.

Ödül değil, pekiştirme sistemi oluşturun: Çocuğun çabasını fark edin.
Sabit uyku ve yemek saatleri belirleyin: Düzenli rutin, davranış kontrolünü güçlendirir.
 
Okul Öncesi Öğretmenleri İçin Gözlem Kontrol Listesi

☐ Çocuk etkinlik süresi boyunca dikkatini koruyabiliyor mu?
☐ Grup oyunlarında sıra bekleyebiliyor mu?
☐ Öğretmenin yönergelerini takip edebiliyor mu?
☐ Aşırı konuşma, hareketlilik veya dürtüsellik gözleniyor mu?
☐ Zaman içinde bu davranışlarda artış var mı?

Bu liste, öğretmen-ebeveyn iş birliğinde erken uyarı sistemini oluşturur.

Ne Zaman Uzman Desteği Alınmalı?

Belirtiler en az 6 ay devam ediyorsa,
Davranışlar birden fazla ortamda gözleniyorsa,

Çocuğun sosyal ilişkileri veya oyun düzeni bozulmuşsa,

bir çocuk ve ergen psikiyatristine başvurmak uygun olur.

Ankara’da bu alanda çalışan Uzm. Dr. Emine Taşyürek, klinik değerlendirme ve oyun temelli gözlem yöntemleriyle çocuğun bireysel profilini belirler.

📚 Kaynakça 
American Academy of Pediatrics. (2023). ADHD Clinical Practice Guidelines.
American Psychiatric Association. (2023). Understanding ADHD.
World Health Organization. (2024). ADHD Fact Sheet.
Child Mind Institute. (2024). ADHD in Children.
Türk Psikiyatri Derneği. (2024). DEHB Rehberi.
TÜBİTAK. (2024). Çocuk Davranışları ve Dikkat Bozukluğu Araştırması.